اَحْسن الله خان تربتی ملقب به ظفرخان؛1041_984ش

اَحْسن الله خان تربتی(1014_ 1073ه.ق)( از امرای معروف تیموری و ملقب به: ظفرخان)، امیر، دولتمرد، سردار و شاعر ایرانی تبار هندی(متخلص به اَحْسن). درسال 1014 قمری برابر با 984 خورشیدی به دنیا آمد، او فرزند خواجه ابوالحسن تُربتی ملقب به رکن السلطنه بود و تحصیلات مقدماتی را نزد رکن الدین مسعود، طالب آملی و نقی احمد نادم گیلانی گذراند. در سال 1003شمسی/ 1034ه.ق، به فرمان جهانگیرشاه، به جانشینی پدر مأمور کابل شد. صائب تبریزی به او ارادت تمام داشت. در سال 1010شمسی/ 1041 ه.ق، به فرمان شاه جهان، حاکم کشمیر شد. در سال 1035 شمسی/ 1067 ه.ق، حاکم تته شد و در همان سال مأمور پتنه و پس از آن برای حدود شش سال نیز والی سند شد و سرانجام در لاهور وفات یافت. ظفرخان به شعر و شاعری علاقه ای تمام داشت و «اَحْسن»تخلص میکرد. خانه او در کشمیر، محفل شاعران و شعر دوستان بود. مثنوی هفت منزل، مثنوی جلوه ناز، دیوان اشعار، تذکره مصوّر، و احسن الدعوات ازجمله آثار اوست 

بنای بزرگ و مجلل تاج محل مرقد ممتازمحل، پس از درگذشت او 1009شمسی( 1040ق 1631م)، به امر شاه جهان آغاز شد. 

برای ساختن آن شورایی از بهترین معماران امپراتوری تشکیل گردید و سرانجام طرح استاد عیسی شیرازی انتخاب شد و اتمام ساختمان و بناهای وابسته تاج محل بیش از 22 سال به درازا کشید و در این مدت 20 هزار کارگر در خدمت بودند. در پایان کتیبه درون حرم امضای امانت خان شیرازی و تاریخ در سال 1017شمسی/ 1048ه.ق مرقوم است(دایره المعارف فارسی، ج1 ، ص591 ) شاه جهان در سال1017شمسی ( 1076ق1666م) درگذشت و در کنار ممتازمحل به آرامش ابدی فرورفت(ابریشمی،1394). 

درختان سرو ـ همچون کاخ باغ های باشکوه شیراز ـ از سه جانب عمارت تاج محل را در میان گرفته اند و از جانب دیگر تصویر بنای تاج محل در استخری مستطیل شکل میافتد و زیبایی این گوهر بیمانند را در چشم بیننده دوچندان میکند. شاه جهان به عمران و آبادی، ایجاد باغ و بوستان ها و جلال و شکوه بخشیدن به کاخ باغها و دربارش علاقه ای تمام داشت. شهر شاه جهان آباد را در نزدیک دهلی ساخت و در تدارک، تعبیه و تهیه تخت طاووس هفت سال وقت صرف نظارت کرد 

هر یک از هزاران ایرانی که به هند مهاجرت کرده اند، کم و بیش در اشاعه فرهنگ ایرانی و ترویج زبان فارسی در آن سرزمین مؤثر بوده اند. تذکره نویسان و مورخان ایرانی و هندی در آثار فارسی خود شرح حال و ابیاتی از صدها شاعر را نقل کرده اند؛ اما به ندرت اشارهای به مزروعات، میوه ها، گل و گیاهان انتقالی بین این دو سرزمین دارند. آنچه شاهان تیموری، چون بابُر و جهانگیر در این باب نوشته اند، از نظر تاریخ کشاورزی و نیز مبادلات فرهنگی و مدنی بین ایران و هند، بسیار با اهمیت و مغتنم است 

در دیگر انبوه منابع عهد تیموریان هند جسته و گریخته به این گونه مبادلات برحسب اتفاق اشاره شده؛ از آن جمله به انتقال برخی از گل ها و میوه ها از ایران به هند توسط ظفرخان احسن تربتی سخن رفته است. ظفرخان از جانب پدر به حکومت کابل مأمور گردید. در عهد شاه جهان به منصب شش هزاری و سپس حکومت کشمیر نایل آمد. پدر و پسر در عین سپاهیگیری و سلحشوری، طبعی موزون داشتند و مَقدم شعرای ایرانی را با گرمی پذیرا بودند؛ مثلا رونقی همدانی از تربیت یافتگان خواجه ابوالحسن بود که در فهرست ملازمان این خواجه دریادل و روشن ضمیر قرار گرفت.(ملاعبدالنبی فخرالزمان قزوینی، ،1363 ص  829) صائب تبریزی در سال 1003 شمسی/ 1308 ه.ق به کابل رفت و ظفرخان «مقدمش را گرامی داشته و مصاحبت و مجالست با او را سرمایة افتخار خویش ساخته است. صائب نیز قصاید غرا در مدح او گفته و صالت و انعامات فراوان از وی گرفته و در قصیده ای گفته است:

 کلاه گوشه به خورشید و ماه میشکنم 

به این غــرور که مدحتـگر ظفـرخانم 

در سال 1269شمسی/ 1308ه.ق صائب با ظفرخان عازم پایتخت شد. ظفرخان و پدرش برای سرکوبی خان جهان لودی و گوشمالی نظام الملک برهانپوری به برهانپور ِدکن عزیمت کردند و صائب نیز در این سفر همراه بود «ظفرخان و خواجه ابوالحسن غالباً در ولایات ناسک، ترنبک، بالاکهات و سنگ منیر و صائب در برهانپور به سر میبرد».(ابریشمی، 1394) در سال 1370شمسی/1309 ه.ق که صاتب و ظفرخان جزء ملتزمین رکاب شاه جهان در برهان پور اقامت داشتند به صائب خبر رسید که پدرش از ایران به اکبر آباد هندوستان آمده و منتظر است تا او را با خود به ایران ببرد(دیوان صائب تبریزی 1392،ص10)

:صائب پس از شنیدن این خبر ابیاتی در استجازه از خواجه ابوالحسن و ظفر خان ساخت و رخصت بازگشت خواست 

شش سال پیش رفت که از اصفهان به هند                    افتاده است توسن عزم مـــــرا گذار 

هفتاد ساله والد پیری است بنده را                                 کز تربیت بود به منش حق بی شمار 

دارم امیــــد رخصتـی از آستــــان تو                               ای آستانت کعبه ی امیـــد روزگـــار 

بــا جبهه ی گشاده تــر از آفتــاب صبح                           دست دعا به بــدرقه ی راه من بــرآر 

پس از در گذشت خواجه ابوالحسن تربتی در سال 1011 شمسی/1042 ه.ق ظفرخان یه حکومت کشمیر منصوب شد. او به لحاظ شایستگی هایش مدارج عالی در دربار شاه جهان کسب کرد و البته قرابت نزدیک او با شاه و ملکه هند و خانوادهه ای پرنفوذ ایرانی بیتأثیر نبود. صائب تبریزی هنگام حرکت تظر به الفتی که با ظفزخان داشت همراه وی به کشمیر رفتو از آنجا به همراه پدر رهسپار ایران شد

بزرگ خانم ـ همسر ظفرخان ـ دختر آصف جاه تهرانی(خواهر ممتاز محل ملکه محبوب شاه جهان) همچون دیگر اعضای خانوادهاش قابلیت هایی داشت و در فعالیت های عمرانی همسرش سهیم بود. ظفرخان نیز همچون پدرش سرداری سلحشور، سخنور و ادیب پرور، پرکار، سخاوتمند و مثل اکثر ایرانیان علاقه مند به کشاورزی و ایجاد باغ و بوستان بود. پسرش میرزا محمد طاهر (مخاطب به عنایت خان، متخلص به آشنا ) در کتاب قرنیه باغ های احداثی ظفرخان در کشمیر را باغ حسن آباد(به نام پدرش )و باغ ظفرآباد(به نام خودش برشمرده است. برخی از تذکره نویسان نیز به اقدامات مردمی و عمرانی و باغبانی او اشاره کرده اند